به گزارش تحریریه، نشریه «اکونومیست» مدعی شد در دنیای امروزین با  رقابت رو به افزایش ژئوپلیتیکی آن بر سر اوکراین، تایوان و غیره، قدرت‌های بزرگ حداقل توانسته‌ اند در تلاش‌ های دیپلماتیک برای مهار برنامه هسته‌ای ایران همکاری کنند. پس از هشت دور مذاکره در وین، آیا آنها می توانند توافق هسته ای را که باراک اوباما در سال ۲۰۱۵ بر سر آن توافق کرده بود و سه سال بعد توسط دونالد ترامپ از آن خارج شد، احیا کنند؟

دور بعدی مذاکرات که این هفته آغاز شود، تعیین کننده به نظر می رسد. یک منبع می گوید که مذاکره کنندگان هرگز به پیشرفت نزدیکتر نبوده اند، اما هرگز به شکست هم نزدیکتر نشده اند. تاکنون مقامات آمریکایی به طور قابل توجهی در مورد چشم انداز توافق خوشحال بوده اند. آمریکا در یک ژست آشکار برای نشان دادن حسن نیت، اعلام کرد که شرکت‌های روسی، چینی و اروپایی می‌توانند دوباره معافیت‌ از تحریم‌های آمریکا را دریافت کنند تا در برخی فعالیت‌های هسته‌ای غیرنظامی در ایرانمشارکت داشته باشند.

خطرات زیادی برای نابودی این تلاش ها وجود دارد. بازهای آمریکا(جمهوریخواهان) در مخالفت خود با توافق جدی تر شده اند. متحدان ایران در یمن، حملات موشکی و پهپادی علیه امارات متحده عربی را تشدید کرده اند. این امر موجب استقرار یک کشتی جنگی آمریکایی و جنگنده های پیشرفته شده است، که هدف آن تنها کمک به محافظت از یک کشور نیست بلکه برای ارسال یک هشدار ضمنی به ایران هم بوده است. اسرائیل حملات نظامی به تاسیسات هسته ای ایران را تمرین کرده است و همکاری امنیتی خود را با کشورهای خلیج فارس افزایش می دهد.

توافق هسته ای یا همان برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، برنامه هسته ای ایران را به شدت محدود کرد و در ازای لغو بسیاری از تحریم ها، بازرسی ها را تقویت کرد. اما اسرائیل و حتی برخی دموکرات ها با آن مخالفت کردند زیرا معتقد بودند برجام به ایران اجازه داد پس از ۱۵ سال غنی سازی اورانیوم خود را در مقیاسی بزرگ از سر بگیرد ضمن آنکه ایران را به پایان دادن به برنامه موشکی بالستیک یا دخالتش در درگیری های منطقه ای مجبور نکرد. ترامپ که برجام را «بدترین توافق تاریخ» می خواند، تحریم‌های زیادی را براساس کارزار فشار حداکثری علیه ایران اعمال کرد.

در پاسخ، ایران به تدریج سرعت غنی‌سازی اورانیوم خود را افزایش داد و مواد شکافت‌پذیر مورد نیاز برای راکتورهای هسته‌ای و بمب‌ ها را ساخت و برای ساخت یک یا دو بمب اورانیوم را تا ۶۰ درصد غنی‌ کرد. همچنین گاز هگزافلوراید اورانیوم غنی شده را به فلز اورانیوم - که بیشترین استفاده آن در بمب است - تبدیل کرد. تهران همچنین بازرسی های آژانس بین المللی انرژی اتمی سازمان ملل (IAEA) را سخت کرد. «رافائل گروسی» مدیرکل آژانس اعتقاد دارد که ایران تنها کشوری است که سلاح هسته ای ندارد و اورانیوم را تا این حد بالا غنی می کند. او می‌گوید: «آنچه شما اینجا دارید ایران است که از نظر عرض، طول و ارتفاع، در همه ابعاد و در برنامه هسته‌ای خود رشد کرده است».

آستانه هسته ای ایران یعنی زمانی که برای ساختن مواد شکافت‌پذیر به ارزش یک بمب نیاز دارد – به کمتر از یک ماه کاهش یافته است، که بسیار کوتاه‌تر از یک سال یا بیشتری بود که در برجام طراحی شد.( البته قرار دادن کلاهک هسته ای روی موشک شاید یک دو سال دیگر طول بکشد).

از این رو، آمریکا تاکید دارد مذاکرات در حال ورود به مرحله پایانی است؛ اگر توافقی به زودی منعقد نشود، ارزش خود را از دست خواهد داد. هرچه مذاکرات بیشتر به طول انجامد، محدودیت‌های برنامه ایران بر اساس بندهای غروب برجام زودتر منقضی می‌شود. راب مالی، مذاکره‌کننده ارشد آمریکا اذعان می‌کند که اکنون بازگشت به توافق دیگر آن زمان آستانه یک سال را زنده نمی کند.

برای ایرانی‌ها نیز، برجام در حال از دست دادن ارزش خود است. با توجه به اینکه جو بایدن ممکن است در سال ۲۰۲۵ از قدرت خارج شود، ممکن است هرگونه لغو تحریم های آمریکا موقتی باشد. شاید ترامپ به کاخ سفید بازگردد.

در هر صورت، هر رئیس جمهور جمهوریخواه برای کنار گذاشتن توافق تحت فشار شدید قرار خواهد گرفت. مذاکره‌کنندگان آمریکایی درخواست‌های ایران برای دادن تضمین مبنی بر عدم اعمال مجدد تحریم‌ها را رد کرده‌اند. آنها می گویند بایدن نمی تواند جانشین خود به این تعهد مقید کند. بهترین کاری که او می تواند ارائه دهد، قول پایبندی به برجام در صورت پایبندی ایران به برجام است.

آیا چنین اطمینان محدودی برای ایران کفایت می کند؟ خوشبین ها با توجه به تغییر در مواضع آمریکا، احتمال توافق را ۷۵ درصد می بینند. این امر به اقتصاد ایران در آغاز ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی رونق لازم را می دهد. کارشناسان بدبین اما احتمال شکست را زیاد می دانند و اعتقاد دارند ایران می خواهد بر مزیت های خود پافشاری کند زیرا متقاعد شده است که آمریکا نمی خواهد وارد جنگ با تهران شود. با توجه به اینکه ایران از گفت وگوی مستقیم با آمریکا امتناع می ورزد، خطر سوء تفاهم زیاد است ایران در مقابل به طور غیرمستقیم از طریق دیپلمات های اروپایی، چینی و روسی در مورد توافق مذاکره می کند.

بایدن می گوید که اجازه نمی دهد ایران به سلاح هسته ای دست یابد، اما اسرائیل از این موضوع اطمینان ندارد و تصریح می کند ایران نباید توانایی دستیابی به سلاح هسته ای را داشته باشد. دولت بایدن با وعده توافقی که «طولانی‌تر و قوی‌تر» از برجام خواهد بود، در بهترین حالت به توافقی کوتاه‌تر و ضعیف‌تر دست خواهد یافت.

کاخ سفید اعتراف می کند که مقصر این شرایط خروج «فاجعه بار» ترامپ از برجام است. این کشور امیدوار است وقتی برجام اندکی ثبات پیدا کرد شاید بتواند با مذاکرات بعدی شرایط را بهبود بخشد.

مقامات غربی نیز خود را برای فروپاشی توافق هسته ای آماده می کنند. آنها بی سر و صدا در حال بحث در مورد گام های بعدی در زمینه افزایش فشار اقتصادی و سیاسی بر ایران هستند. یکی از گزینه‌ها این است که یک کشور اروپایی – احتمالاً انگلستان – به «مکانیسم ماشه» برجام برای اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل استناد کند. البته این اقدام هم تأثیر محدودی خواهد داشت و خطر شکاف بین غرب با روسیه و چین را به همراه دارد زیرا زیرا موافقت آنها برای افزایش تاثیرگذاری هر تلاشی برای تحمیل فشار اقتصادی بیشتر بر ایران ضرورت دارد.

تاکنون روسیه و چین برای ترغیب ایران به سمت یک توافق تلاش کرده اند. برای نمونه در ماه دسامبر، آنها ایران را متقاعد کردند همکاری محدود خود با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را از سر بگیرد تا از طرح موضوع در شورای امنیت سازمان ملل جلوگیری شود. روابط مسکو و پکن با تهران پیچیده است. روسیه تسلیحات و فناوری هسته ای غیرنظامی را در اختیار ایران قرار می دهد و  چین بزرگترین خریدار نفت این کشور است. به نظر می رسد که هر دوی آنها مشتاق استفاده از ایران به عنوان وزنه ای در برابر نفوذ آمریکا هستند اما هیچکدام نمی خواهند ایران هسته ای شود. همچنین آنها خواهان بحران جدیدی در خلیج فارس نیستند که موجب بی ثباتی ژئوپلیتیکی می شود.

تنش گسترده در اوکراین ممکن است بر چنین محاسباتی تأثیر بگذارد. برخی از دیپلمات ها امیدوارند که بحران اوکراین در واقع به توافق سرعت ببخشد، زیرا قدرت های بزرگ به دنبال مهار رقابت با یکدیگر هستند. بعضی دیگر اما می ترسند که مواضع کنونی در آینده سخت تر شود. روسیه و چین هفته گذشته بیانیه مشترکی صادر کردند که در آن آمریکا و متحدانش را دامن زدن به تقابل و تنش در سراسر جهان متهم کردند. ایران می تواند به عنصر دیگری در این رقابت تبدیل شود. اگر چنین باشد، یک بحران جدید در خاورمیانه به بحران های اروپا و بحران آتی آسیا اضافه خواهد شد.

پایان/